- Tác giả: Romain Gary (nhà văn Pháp duy nhất nhận giải Goncourt đến hai lần. Giải này chỉ trao một lần cho một tác gia, nhưng vì Gary dùng bút danh thứ hai Émile Aja mà không ai biết… I’m in love with all your versions Sir.)
- Dịch giả: Nguyễn Duy Bình (tác phẩm này tuyệt vời là nhờ công lớn ở người dịch)
- Năm xuất bản: 1960
- Số trang: 444 (Chỉ hận không được dài thêm để đọc)
- Link mua ở Tiki
Mình đọc cuốn này vào những ngày cận Tết, tức là đọc trong lúc chờ má đi tha ti tỉ thứ tạp hóa về mà chả biết để làm gì, trong cái khói ngun ngút khi đang nướng sườn cho ba nhậu, trong tiếng thoại nhốn nháo của cái tivi bà nội mở cho vui tai cả ngày, đọc vài trang là chạy đi bán hàng cho mấy vị khách ất ơ cứ nhè cuối năm mới mua đồ và tất nhiên trong tiếng mắng ra rả của má với mục đích dồn cả năm chửi một lần cho hả dạ. Nhưng không, mình không oán trách gì đâu, tất cả những trần tục đó đã được đền đáp xứng đáng khi mình gập Lời hứa lúc bình minh lại, nở một nụ cười viên mãn và cảm thấy được an ủi cho cả một năm qua. Đẹp quá, đẹp đến mức muốn nằm xuống cuộn tròn mình lại rồi lắng nghe dư âm giọng nói của Romain Gary lan đi khắp cơ thể cho đến khi nó tan ra chỉ còn một vũng huyết tương nơi mình đã nằm. Tất nhiên lần hai, má mình đâu để cú nằm xuống đó được hoàn thiện khi đến giờ cúng cuối năm.
Denis Diderot đã bảo Cái đẹp, cái thật và cái tốt rất khắng khít nhau và Romain Gary đã gộp được cả ba điều ấy vào cuốn sách này. Là do ông tài năng, hay chính người mẹ ông viết về đã truyền chúng cho ông trong suốt cuộc đời qua dây rốn chưa bao giờ bị cắt đứt? Cuộc đời mà từ lúc bình minh đến đêm tối, từ cùng cực khổ đau đến vinh quang chói lọi của ông chưa một giây phút thiếu vắng hình bóng người mẹ Nga mang tình yêu nước Pháp ngây thơ đến khó hiểu. Bảo là tiểu thuyết nhưng thực ra là tự truyện, bảo là tự truyện của tác giả nhưng thực ra là tự truyện của người mẹ, bởi không có hành động nào, nỗ lực nào, động cơ nào của Romain Gary mà lại không từ tình yêu người mẹ của mình. Mình rất muốn bảo rằng những ai đã, đang và sẽ làm mẹ phải đọc cuốn sách này ngay trước khi tạo ra một sinh linh với tham vọng nó sẽ trở thành anh hùng, là vĩ nhân của nhân loại và chuẩn bị tinh thần rằng phải yêu thương, hi sinh cho nó hơn tất cả tình yêu, sự hi sinh bạn có thể tưởng ra được. Nhưng mình cũng ngại ngần một điều, một đứa trẻ ở thuở bình minh cuộc đời mình được tưới tắm trong dòng sông yêu thương dồi dào đến vậy thì suốt đời nó tránh làm sao được cảnh chết khát bên bờ những con suối nghèo nàn khác?
Romain Gary cứ khiến mình nghĩ đến Saint-Ex, một phần vì cả hai đều là nhà văn Pháp, một phần cả hai là phi công trong WWII, nhưng phần lớn là chất thơ nảy nở trong từng câu chữ của hai người. Nếu chất thơ của Saint-Ex mọc lên trong gang thép không giấu nổi chất bi tráng sánh với thiên nhiên thì Romain Gary lại mang màu sắc hài hước châm biếm và khả năng liên tưởng vô hạn. Saint-Ex vẽ nên những trận chiến với bầu trời vừa rực rỡ vừa thoát tục để che đi những khổ đau mất mát của đời ông thì Gary lại phơi bày những trần tục, bỉ cực, nhầy nhụa bất công, thống khổ lên trên trang sách, chỉ trỏ từng thứ rồi bỡn cợt chúng, ví von liên tưởng chúng với thứ này thứ kia. Nhiều đoạn mình không biết nên cười hay nên méo khi đọc phải. Chất thơ của ông còn được bổ trợ bởi cách hành văn của Gary, rằng câu chữ dài, cực dài, có câu còn dài nửa trang sách với đầy đủ ngữ pháp và ý tứ dồi dào. Não mình dễ bị những câu văn chất ngoằng ngoèo của ông làm cho tê liệt, buông trôi để cho Gary muốn tung hứng ra sao thì ra, hoàn toàn yên tâm khi đang bay bổng vì ông luôn cho người đọc tiếp đất nhẹ nhàng và mãn nguyện. Có nhiều lão khác viết rất đểu, tung người đọc lên rồi không để họ được toàn thây hoặc cho họ bay mất hút mà không được trở về nơi ban đầu.
Mình đã vừa đọc vừa lật tấm hình của Gary ở đằng trước ra xem có thật không, có thật là ông được nuôi dạy bởi người mẹ tuyệt với đến thế không, đã trải qua những vết thương chiến tranh kinh khiếp mà vẫn giữ được lời hứa thuở bình minh ấy không. Và thật, cái nhướng mày để lộ đôi mắt to trong xanh lơ vẫn còn nguyên vẻ mơ mộng, cái bĩu môi nũng nịu vẫn còn như thể trước mặt ông vẫn là người mẹ đáng kính ấy. Cuốn sách với mình thật viên mãn, vì đến cuối cùng người mẹ đã mất trước khi thấy lời hứa của Gary được hoàn thành nguyên vẹn, và đến cuối ông chọn cách tự sát để kết thúc cơn khát của mình.
Như một hiệu ứng dây chuyền, mình cũng đã kịp tạo một lời hứa lúc đêm khuya giữa lúc má nện gối vào mình vì tội thức khuya: Má, con hứa với má, con sẽ không giết người đâu, dù con có sống bằng sách đi nữa.
